Numer 5
Temat numeru: Studenckie Spotkania Chemiczne 2018
5 numer naukowego czasopisma Analit gromadzi abstrakty z tegorocznych Studenckich Spotkań Chemicznych, które już po raz dziewiętnasty odbyły się w Katedrze Chemii Analitycznej WIMiC AGH w dniach 12-13 kwietnia. Tematem przewodnim tegorocznej konferencji była "Chemia w kulturze i sztuce".
Liczba stron: 41 Data wydania: 22 maja 2018Spis artykułów
Abstrakty Referaty
Toksyczne opowieści - arszenik na kartach historii
Katarzyna Gadowska
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 5
Abstrakt:
Trucizny towarzyszą ludziom od tysięcy lat, i przez wieki znajdowały wiele morderczych zastosowań. Pomagały likwidować politycznych rywali, usuwać nienarodzonych pretendentów do tronu i były pomocne w przeprowadzaniu egzekucji. Niekoronowanym królem trucizn jest tlenek arsenu III, powszechnie znany jako arszenik. Jego właściwości znane są już od starożytności, ale naprawdę wielką popularność zdobył w średniowieczu gdzie, wykorzystywany jako trutka na myszy i szczury, był powszechnie dostępny. Arszenik jest doskonałą trucizną, bo nie posiada zapachu i smaku, przez co idealnie nadaje się jako trujący dodatek to potraw czy wina. Trucizna powoduje krwotoki układu trawiennego, konwulsje i w efekcie bolesną śmierć. Arszenik często podawano też w małych dawkach przez dłuższy czas. Ofiara powoli podupadała na zdrowiu, rozwijały się u niej choroby serca, skóry i nowotwory. Jako pierwsi ze stosowania tej trucizny znani byli rzymscy cesarze tacy jak Kaligula i Neron, którzy wykorzystywali ją do eliminacji swoich politycznych przeciwników. Później wykorzystywany był on nagminnie przez rodzinę Borgiów. Istnieje wiele opowieści mówiących o otruciach arszenikiem. W ten sposób zmarł m.in. papież Klemens V, otruty podczas odprawianych w kościele mszy, król francuski Karol X, przez swoją miłość do książek, czy cesarz Fryderyk II. Podejrzewa się także, że sam Napoleon Bonaparte został otruty tym samym związkiem. Arszenik używany był przez sławne trucicielki takie jak Katarzyna Medycejska, czy Giullia Tofana, która sprzedawała roztwór arszeniku jako kosmetyk, który miał poprawiać kobiecą urodę. Arszenik niewątpliwie jest silną trucizną, ale jego niewielkie ilości stosowane były (a często i są dalej) w lecznictwie i farmaceutyce. Był jednym ze składników roztworu Fowlera używanego od XVII wieku w leczeniu wszystkiego, od astmy po raka. Został także uznany pierwszym skutecznym lekarstwem na syfilis i choroby weneryczne. Nawet dziś pochodne arszeniku są stosowane w leczeniu śpiączki afrykańskiej, a także pozostaje on skutecznym środkiem stosowanym w leczeniu białaczki promielocytowej. Sprawdza się więc powiedzenie Paracelsusa, XVI-wiecznego niemieckiego lekarza i alchemika, „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja jest trucizną.”
Słowa kluczowe:
arszenik, trójtlenek arsenu, trucizna
Doping w sporcie oraz metody jego wykrywania
Doping in sport and methods of it’s detection
Aleksandra Jacak
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 6
Abstrakt:
Od niepamiętnych czasów osoby uprawiające różnego rodzaju sporty chcieli stawać na najwyższym podium uczestnicząc w zawodach. Ludzie w wyniku bardzo ciężkich treningów, ogromnej determinacji i woli walki oraz mnóstwa wyrzeczeń zdobywają wielkie osiągnięcia w sporcie. Jednak niektórzy, aby stać się najlepszymi wybierają drogę na skróty, którą w świecie sportu jest doping. Najogólniej jest to sztuczne podnoszenie wydolności fizycznej i psychicznej zawodnika metodami wykraczającymi poza normalny trening. Doping w sporcie w dzisiejszych czasach jest zjawiskiem powszechnym jednak niedopuszczalnym. Obecność jakichkolwiek sterydów anaboliczno – androgennych w organizmie sportowca karane jest dyskwalifikacją, odebraniem medalu a nawet zakazem udziału w zawodach sportowych przez określony czas. Środki dopingujące zażywane przez sportowców uczestniczących w zawodach muszą być precyzyjnie wykrywane oraz identyfikowane, ze względu na zakaz stosowania dopingu w sporcie. Podstawowym kryterium dowodowym i diagnostycznym stosowania takich środków jest wykrycie określonego związku lub jego metabolitu w moczu sportowca. Jednak analiza moczu nie jest jedynym sposobem wykrycia dopingu. W laboratoriach antydopingowych przeprowadzane są również badania na próbkach krwi, a nawet włosach. W związku z tym bardzo ważny jest rozwój metod analitycznych, które umożliwią sprawne wykrywanie tego typu substancji. W analizach antydopingowych bardzo ważna jest wysoka czułość instrumentów analitycznych. Z tego względu najczęściej wykorzystywanymi metodami analitycznymi w analizie próbek zawodników są: Chromatografia cieczowa sprzężona z detektorem masowym LC/MS, Chromatografia gazowa ze spektrometrią masową izotopów spalania GC/C/IRMS, Chromatografia gazowa sprzężona z detektorem wysokiej rozdzielczości GC/HRMS.
Kolorowy zawrót głowy - o sukcesie farb do włosów
Colorful dizziness - about the success of hair dyes
Anita Pasko
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 7
Abstrakt:
Jednym z wytworów naskórka są włosy, które spełniają funkcję ochronną przed czynnikami środowiska, takimi jak ciepło, zimno oraz światło słoneczne. Zbudowane są z kreatyny, czyli twardego białka fibrylarnego, które zapewnia im wysoką odporność w zachowaniu swojej struktury. Oprócz funkcji ochronnej, włosy na głowie od zawsze były elementem upiększającym wygląd zewnętrzny. Pierwsze specyfiki do pielęgnacji i farbowania włosów na bazie substancji naturalnych powstały w starożytnym Egipcie. Przez wieki stosowano wiele różnych sposobów, by zmieniać kolor włosów, a towarzyszyła temu nieustannie zmieniająca się moda. Pierwsza syntetyczna farba do włosów, nieszkodliwa dla zdrowia człowieka powstała we Francji w 1907 r. Farba ta umożliwiała uzyskanie trwałego koloru blond, który był bardzo pożądany przez kobiety w tamtych czasach. Od tamtej pory nastąpił szybki rozwój w dziedzinie fryzjerstwa, a na rynku cały czas pojawiają się nowe tego typu kosmetyki. Dziś fryzjerzy dysponują farbami w każdym kolorze, a widok zielonych, różowych, czy fioletowych włosów nikogo już nie zaskakuje. Rozwój w tym kierunku świadczy o wielkim sukcesie tych kosmetyków. Nie można jednak zapominać o tym, że każdy kontakt tego typu substancji z włosami ingeruje w ich strukturę. Producenci stosują wiele szkodliwych substancji chemicznych, takich jak amoniak, czy parafenylenodiaminę (PPD), by uzyskać lepsze efekty koloryzacji, co wiąże się ze zwiększeniem sprzedaży swojego produktu. Nie pozostaje to bez negatywnego wpływu na kondycję włosów. Często może prowadzić do podrażnień skóry głowy, a nawet do reakcji alergicznych. W związku z tym ważna jest kontrola tego typu kosmetyków, tak by były bezpieczne dla użytkowników. Do oznaczania substancji szkodliwych w farbach do włosów wykorzystuje się głównie chromatografię cienkowarstwową (TLC).
Prześwietlić sztukę czyli o fotografii rentgenowskiej
Anna Zima
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 8
Abstrakt:
Promieniowanie rentgenowskie zazwyczaj jest kojarzone z wizytą w szpitalu i prześwietleniem złamanej kończyny. Jednak oprócz szerokiego zastosowania w medycynie, metoda wykorzystująca promieniowanie X ma wiele innych zastosowań w przemyśle, technice oraz sztuce. Przemysł farmaceutyczny oraz spożywczy wykorzystuje je do wykrywania zanieczyszczeń, ciał obcych w produktach pakowanych, wykrywania brakujących elementów np. pastylki, a nawet do utrwalania żywności. Metodą dyfrakcji rentgenowskiej określa się strukturę budowy materii, a w tzw. fluorescencji rentgenowskiej określa się skład chemiczny materiałów. Natomiast w sztuce prześwietla się różnego rodzaju obrazy, mumie, rzeźby pomniki itp. Analizując skład chemiczny dzieł lub wykrywanie przemalowań obrazów można dowiedzieć się o historii
i pochodzeniu danego przedmiotu. Jednak promieniowanie rentgenowskie może być „sztuką samą w sobie” co wykorzystują artyści zajmujący się fotografią rentgenowską. Już w 1913 roku francuski uczony P.Goby opublikował pierwsze zdjęcia rentgenowskie liści, ale dopiero w latach 30 ubiegłego wieku lekarz radiolog z Kalifornii Dain L. Tasker rozpropagował te zastosowania jako nowy kierunek w sztuce. W tego typu fotografii obiektem jest przeważnie materiał o delikatnej strukturze, niewielkich grubościach, niskiej liczbie atomowej i małej gęstości. Konieczne jest zastosowanie promieniowania o niskiej energii, standardowe aparatu rentgenowskie stosowane w medycynie czy przemyśle nie nadają się do tego celu. Oprócz fotografii roślin czy drobnych zwierząt można spotkać obrazy zabawek dziecięcych, biżuterii, a nawet dużych obiektów tj. samolotu pasażerskiego czy autobusu. Artyści chcąc wyróżnić się spośród innych łączą swoje fotografie z szydełkowaniem, a nawet tworzą origami ze zdjęć. Można stwierdzić iż artystyczna fotografia rentgenowska cieszy się dzisiaj dużym zainteresowaniem. Organizowane są często okresowe wystawy autorskie w różnych muzeach, instytucjach, halach, lokalach publicznych czy podczas trwania różnych konferencji. Dzięki powszechnemu wykorzystaniu odkrycia promieni X, możemy czuć się dzisiaj zdrowsi, bezpieczniejsi w użytkowaniu urządzeń technicznych oraz spożywaniu produktów żywnościowych. Wykorzystanie promieni w tworzeniu sztuki ukazuje coś nowego, zachwycając oczy i urzekając swoją subtelnością.
Ceramika artystyczna
Barbara Turska
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 9
Abstrakt:
Za ceramikę artystyczną uważa się artystyczne uformowane i ozdobione wyroby garncarskie, fajansowe, porcelanowe i kamionkowe. Głównymi surowcami do ich wytwarzania są: kwarc, skaleń i substancja ilasta (gliny i kaoliny). Przypuszcza się, iż pierwsze umiejętności lepienia naczyń z gliny zdobyto już ok. 10 000 lat przed naszą erą. Sztuka ceramiczna rozwijała się na całym świecie, w niemal wszystkich kulturach, czego wynikiem jest różnorodna forma i skład chemiczny wyrobów. Mokra glina jest miękka i plastyczna. Pod wpływem wypalania uformowanych wyrobów zachodzą liczne reakcje chemiczne, materiał traci wilgoć i w ten sposób powstają twarde, wytrzymałe i trwałe wyroby ceramiczne. W końcowych etapach wyroby ceramiczne poddawane są szkliwieniu i zdobieniu. W celu nadania im odpowiednich właściwości oraz wzbogacenia ich walorów dekoracyjnych stosuje się różnego typu szkliwa, tlenki metali, pigmenty. Jak widać chemia towarzyszy artystom podczas całego procesu tworzenia zaczynając od przygotowania mas, aż do zdobienia i zabezpieczania już gotowych dzieł sztuki. W trakcie prezentacji zostanie krótko przedstawiona historia sztuki ceramicznej, chemiczne strona wytwarzania, zdobienia i zabezpieczania ceramiki. Ponadto omówione zostaną różnice w składzie chemicznym wypływające na wygląd i właściwości różnych rodzajów ceramiki oraz techniki wykorzystywane przy tworzeniu współczesnej ceramiki artystycznej.
,,Gwiazda Hollywood” – chemia w efektach specjalnych
Daria Szczepańska
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 10
Abstrakt:
Celem prezentacji jest przedstawienie metod chemicznych, pozwalających uzyskać tzw. efekty specjalne wykorzystywane w filmach oraz na deskach teatru. Zaprezentowane zostaną techniki, dzięki którym możliwe jest otrzymanie sztucznej krwi, dymu, kolorowego ognia oraz innych spektakularnych, ale często niebezpiecznych zjawisk. Chemiczne reakcje barwne opierające się na procesach redoks, procesach redukcji oraz utleniania i reakcjach egzotermicznych zachodzących z wydzieleniem ciepła w formie płomieni, a także innych efektów pirotechnicznych stanowią pomocną dłoń w przedstawieniu groźnie wyglądających scen wykorzystywanych w kinematografii. Dodatkowo, krótko przedstawione zostaną inne dziedziny nauki, pomocne w tworzeniu filmowych efektów specjalnych.
Słowa kluczowe:
efekty specjalne, kino, teatr, chemia
Chemia w klinice papieru, czyli o konserwacji ksiąg i dokumentów
Ewelina Bartyzel
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 11
Abstrakt:
Do odpowiedniej konserwacji archiwaliów zaczęto przywiązywać większą uwagę dopiero u schyłku XIX wieku, mimo iż pierwsze próby walki z ich niszczeniem podjęto nawet kilka stuleci wcześniej. Wraz z początkiem XX wieku nastąpił silny rozwój chemicznych metod pozwalających na zabezpieczenie papieru. Nieodpowiednia konserwacja miała niestety negatywne skutki dla książek przyczyniając się do ich niszczenia. Okazało się, że szczególnie narażone na szybką degradację były książki i dokumenty drukowane od połowy XIX wieku. Przyczyną kruchości i żółknięcia archiwaliów z tych lat jest kwaśny charakter papieru. Czynnikiem intensyfikującym degradacje papieru przez zrywanie łańcuchów celulozy jest obecność wilgoci, w wyniku której dochodzi do procesu kwasowej hydrolizy zachodzącej dopóki kwas jest zawarty w papierze. Długie włókna celulozy zapewniają kartkom odpowiednią giętkość, elastyczność oraz wytrzymałość, a postępująca reakcja kwasowej hydrolizy prowadzi do pogorszenia tych parametrów w czasie starzenia. Problem trwałości papieru znajduje rozwiązanie poprzez wytwarzanie papierów alkalicznych, czyli takich, w których zachowana jest odpowiednia rezerwa alkaliczna odpowiedzialna za zobojętnienie tworzących się kwasów zanim naruszą one strukturę celulozy. Norma ISO 9706 zawiera „przepis” na długowieczny papier, określając wymagania stawiane papierom, kartonom i tekturom zapewniające im właściwą trwałość. Stan fizyczny ksiąg i dokumentów istotnie zależy od ich składu chemicznego oraz warunków przechowywania, wiąże się to z licznymi czynnikami mechanicznych, fizykochemicznych i biologicznymi, które mogą przyśpieszyć ich destrukcję. Kwasy mogą powstawać na skutek adsorpcji gazów spalinowych i ich rozpuszczenia pod wpływem wilgoci zawartej w materiale. Dodatkowo wchłaniane zanieczyszczenia atmosferyczne takie jak: pyły i kurz, stanowią podłoże do rozwoju mikroflory i owadów, a także zabrudzają i ścierają papier. Biorąc pod uwagę mnogość czynników katalizujących degradację archiwaliów niezwykle istotna jest odpowiednia opieka prewencyjna. Pojęcie konserwacji obejmuje działania podejmowane w celu zachowania obiektu zabytkowego w dobrym stanie technicznym dla teraźniejszych i przyszłych pokoleń. Ze względu na skalę problemu, w niniejszej pracy skupiono się na konserwacji ratunkowej ksiąg i dokumentów wydrukowanych na tzw. „kwaśnym papierze”, ze szczególnym uwzględnieniem dwóch metod masowego odkwaszania papieru, a mianowicie: bückeburskiej oraz Bookkeeper, których instalacje zostały uruchomione w Bibliotece Jagiellońskiej. Ostatnią część pracy poświęcono wybranym przykładom prac konserwatorskich.
Chemia miłości
Chemistry of love
Małgorzata Filipek
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 12
Abstrakt:
Miłość sama w sobie jest „nie do pojęcia”, ale dzięki miłości możemy „pojąć wszystko”,
Józef Stanisław Tischner. Od zawsze miłość była ulubionym tematem poetów, pisarzy, piosenkarzy czy malarzy. Pojawia się ona w każdej dziedzinie sztuki, także i w naszym życiu. Już Aleksander Kumor pisał, iż „miłość jest skrzydlata”, Nicholas Sparks znów, iż „miłość jest jak wiatr – nie można jej ujrzeć, można ją poczuć”. Oczywiście mają całkowitą racje, jednak opisują miłość a jej nie tłumaczą. Całkowicie obiektywną i niepodważalną wiedzą mogą pochwalić się naukowcy. To oni o miłości wiedzą prawdopodobnie najwięcej. Według nich jest to istna chemiczno – biologiczna reakcja łańcuchowa. Dlatego śmiało można powiedzieć, że to właśnie w chemii tkwi magia miłości.
Sztuka na talerzu – kuchnia molekularna
Iwona Krogulska
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 13
Abstrakt:
Nieodłącznym elementem ludzkiej egzystencji jest pożywienie, będące odpowiedzią na jedną z najważniejszych potrzeb biologicznych jaką jest głód. Przygotowywanie, obróbka żywności jest czynnikiem odróżniającym świat zwierzęcy od ludzkiego, co określane jest jako przejście z natury do kultury. Kultura kulinarna wraz z rozwijającym się światem podlega nieustannej ewolucji. Do najnowszych trendów kulinarnych należy tak zwana kuchnia molekularna. Jak sama nazwa wskazuje, podstawą gotowania w kuchni molekularnej jest spojrzenie na produkty spożywcze jak na substancje laboratoryjne rozbijane na molekuły, czyli cząsteczki. Kuchnia, rozumiana jako pomieszczenie, staje się tu niejako laboratorium, w którym klasyczne naczynia zostają zastąpione przez cyrkulatory, lasery, probówki, pipety, vaporizery i inne wyposażenie laboratoryjne. Najczęściej wykorzystywanymi produktami są tu: ciekły azot, algininan sodowy, mleczan wapnia, glukonolaktan wapnia. W kuchni molekularnej kucharze są wykształconymi chemikami, fizykami, którzy umiejętnie łączą fizykę i chemię z gastronomią. Potrawy kuchmistrzów molekularnych stanowią niepowtarzalne kompozycje, przez co niejednokrotnie określane są mianem dzieł sztuki. Zastosowanie chemii w kuchni molekularnej niepotrzebnie może kojarzyć się z czymś szkodliwym, niezdrowym. Kuchnia molekularna ma na celu jak najlepsze wykorzystanie procesów fizycznych i biochemicznych do uzyskania wyrazistych, czystych smaków z naturalnych składników. Nie wykorzystuje się w niej sztucznych barwników czy konserwantów. Ważnym aspektem kuchni molekularnej jest możliwość formowanie dań w nietypowe kształty oraz przenoszenie smaków pomiędzy produktami. Do głównych zabiegów wykorzystywanych
w tej kuchni należą sferyfikacja, żelowanie, emulsyfikacja, zastosowanie ciekłego azotu czy też gotowanie metodą vacuum. W menu kuchni molekularnej można znaleźć między innymi takie potrawy jak: spaghetti z cytryny, bajadera biszkoptowa podana na jadalnym szkle, budyń z pietruszki, kawior z różnego rodzaju produktów (np. marchewkowy, brzoskwiniowy), fluorescencyjna galaretka z parmezanu czy też lody o smaku jajecznicy. Kucharze molekularni nieustannie eksperymentują nad nowymi dziełami, uważając ten rodzaj kuchni za kuchnie przyszłości.
Suplementy i odżywki dla sportowców
Joanna Rybka
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 14
Abstrakt:
Nie od dziś wiadomo, że odpowiednia dieta pełni kluczową rolę w życiu sportowców. Posiłki bogate w substancje odżywcze dostarczają niezbędną energię i składniki odżywcze. Niestety nie zawsze jest czas i możliwość zadbania o wartościowy posiłek. Dlatego coraz częściej sportowcy sięgają po suplementy diety, które uzupełniają codzienną dietę. Uzupełniają one ubywające podczas treningu witaminy, minerały i składniki pokarmowe związane z utratą wody, elektrolitów i odnową biologiczną. Ze względu na ich skoncentrowaną formę są łatwo przyswajalne oraz dostępne, można je kupić w aptece czy też w internecie. Zbilansowana dieta wzbogacona suplementami poprawia osiągnięcia sportowe. Winny one zawierać substancje przyspieszające spalanie tłuszczu oraz takie które budują tkankę mięśniową. Każda suplementacja powinna być ustalana indywidualnie, w zależności od indywidualnych potrzeb każdego ze sportowców. Jest to o tyle ważne, że źle dobrany plan może odwrotnie wpłynąć na wyniki sportowe, a co najważniejsze może mieć negatywny wpływ na nasze zdrowie. W prezentacji omówiono rolę i znaczenie wybranych suplementów oraz scharakteryzowano najczęściej stosowane. Skupiono się także na charakteryzacji m.in. odżywek białkowych, węglowodanowych, reduktorów tłuszczu, związków anabolicznych, witamin, minerałów czy też zamienników posiłków. Białko jest podstawowym budulcem komórek organizmu człowieka. Wiele badań wykazuje, że najlepsze białko to białko serwatkowe. Należy do białek szybkich, Są to białka, które wchłaniają się i trawią w szybkim tempie. Serwatka zawiera leucynę, która stymuluje rozwój mięśni. Białko serwatkowe jest dostępne w: koncentracie białka serwatkowego, izolacie białka serwatkowego i hydrolizacie białka serwatkowego. W tym ostatnim jego zawartość jest największa i wynosi prawie 100%.
Odkrywanie tajemnic mumii egipskich
Discovering the secrets of Egyptian mummies
Marcelina Łysoń
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 15
Abstrakt:
Dziedzictwo kulturowe jest ważnym czynnikiem życia i działalności każdego człowieka. Stanowi ono dorobek materialny i duchowy poprzednich pokoleń. Starożytny Egipt od dawna rzuca swój czar i tym samym stanowi obiekt zainteresowań dla archeologów i naukowców. Obok piramid i przeklętych grobowców mumie stanowią najważniejszy symbol starożytnego Egiptu. Ich badania pozwalają na rozwikłanie wielu zagadek historycznych. Co kryje się wewnątrz mumii? Dzięki nowoczesnym technikom badawczym możliwe jest nie tylko określenie gatunku, płci i wieku mumii, ale także znalezienie śladów chorób, które były powszechne w starożytności, w tym chorób kośćca, schorzeń metabolicznych, zakaźnych, naczyniowych, odpasożytniczych, a w szczególności nowotworowych. Bardzo istotnym krokiem poczynionym w badaniach nad mumiami okazało się wprowadzenie diagnostyki radiologicznej. Pierwszym ze stosowanych badań z tej dziedziny było badanie rentgenowskie. Promieniowanie X zaczęto wykorzystywać 1895 roku, a z czasem technika ta stała się standardową procedurą badawczą w badaniach egiptologicznych. Podczas wykonywania prześwietlenia dochodzi do emisji promieni X, które mogą być pochłaniane przez obiekt lub mogą przez niego przenikać. Badanie rentgenowskie pozwala więc na całkowicie nieinwazyjne obejrzenie wnętrza mumii. Duże znaczenie miało także zastosowanie w radiologii tomografii komputerowej. Obraz tomograficzny tworzony jest w wyniku szeregu prześwietleń wiązką promieniowania równoległą do płaszczyzny obrazowanej. Możliwość wykorzystania w tym badaniu rekonstrukcji trójwymiarowych oraz techniki wirtualnej endoskopii TK pozwoliła na uzyskanie szeregu cennych informacji. Archeologowie i naukowcy byli jednak od dekad zawiedzeni, że jednej rzeczy starożytny Egipt nam nie zostawił: swojego kodu DNA. Badania DNA egipskich mumii uważano za niemożliwe ze względu na poziom zachowania materiału genetycznego oraz jego możliwe zanieczyszczenie. Najnowsze osiągnięcia technik odzyskiwania i badania starożytnego DNA otworzyły tu jednak nowe możliwości. Potwierdzono, że w wyniku analizy DNA odzyskanego z mumii możliwe jest uzyskanie wiarygodnych wyników i tym samym rozszerzenie wiedzy o starożytnym Egipcie. Kluczem do sukcesu stało się pominięcie obecnych w mumiach miękkich tkanek, które nie zawierały prawie w ogóle DNA. Zamiast tego pobrano materiał do badań z kości i zębów.
Szkło dekoracyjne
Magdalena Wyka
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 16
Abstrakt:
Szkło to amorficzne ciało stałe powstałe w procesie witryfikacji. Najstarsze szklane wyroby, datowane na ok. 3500 r. p.n.e., odnaleziono na terenie Egiptu i Mezopotamii. Już wtedy szkło wykorzystywano nie tylko w celach użytkowych ale także dekoracyjnych. Znanym na całym świecie rodzajem szkła ozdobnego jest szkło weneckie. Jego historia sięga końca XIII w. kiedy to, z obawy przed spłonięciem miasta, cały przemysł hutniczy został przeniesiony z Wenecji na wyspę Murano. Zgromadzenie rzemieślników w jednym miejscu spowodowało gwałtowny rozwój technik wytapiania i formowania masy szklarskiej. Wyroby wykonane przez ówczesnych mistrzów charakteryzowały się niezwykłą barwą uzyskiwaną przez dodawanie tlenków nadających kolor do półpłynnej masy. Ponadto na wyspie Murano ma początek technika millefiori, która polega na łączeniu ze sobą prętów kolorowego szkła w celu uzyskania kwiatowych wzorów. Innym rodzajem szkła ozdobnego, którego produkcję udoskonalili weneccy rzemieślnicy, jest szkło kryształowe. Nazywane jest ono również szkłem ołowiowym ze względu na dodatek do masy szklarskiej PbO2. Jon ołowiowy, występujący w gotowej masie szklarskiej, modyfikuje jej właściwości: wywołuje rozszczepienie światła na szlifach oraz wzmacnia blask gotowych wyrobów. Te właściwości wpływają pozytywnie na dekoracyjność kryształowych przedmiotów. Ze względu na zawartość szkodliwego dla zdrowia ołowiu stosowanie szkła kryształowego do przechowywania napojów i częste spożywanie posiłków z zastawy kryształowej nie jest zalecane, może bowiem skutkować zatruciem ołowiowym.
Węgiel – źródło informacji o wieku znalezisk
Bagnicka Malwina
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 17
Abstrakt:
Ważną częścią dziedzictwa kulturowego są zabytki kultury materialnej budzące zainteresowanie już od niepamiętnych czasów. Zainteresowaniu towarzyszyło powstanie historii sztuki i archeologii, rozwój badań historycznych czy ugruntowanie się koncepcji muzealnictwa. W badaniach zabytków często wykorzystywane jest promieniowanie jonizujące. Najpowszechniej stosowaną metodą wykorzystującą naturalne zjawiska promieniotwórcze jest datowanie, czyli badanie wieku obiektów różnego rodzaju znalezisk archeologicznych, obrazów i innych dzieł sztuki [1]. W przypadku znalezisk pochodzenia organicznego podstawową metodą jest metoda radiowęglowa opierająca się na pomiarze zawartości izotopu węgla 14C w badanych próbkach. Izotop ten powstaje w wyniku reakcji jądrowych zachodzących w atmosferze na skutek działania promieniowania kosmicznego. Wszystkie organizmy żywe w trakcie swojego istnienia wymieniają z otoczeniem węgiel, w którym pewną część stanowi promieniotwórczy izotop 14C. Poziom tego izotopu w żywym organizmie jest stały, natomiast w martwych szczątkach organicznych jego ilość zmniejsza się zgodnie z prawem połowicznego zaniku (5730 lat). Stąd można wyznaczyć ile czasu minęło od śmierci organizmu. Radiowęglowa metoda datowania opiera się na podstawowym założeniu, że stężenie węgla 14C w atmosferze było stałe na przestrzeni wieków. Tymczasem podlegało ono niewielkim zmianom na skutek m.in. zmian aktywności Słońca i pola magnetycznego Ziemi, prób jądrowych przeprowadzanych w ostatnim stuleciu czy emisji CO2 ze spalania paliw kopalnych, które nie zawierają izotopu 14C [2, 3]. Z tej racji metoda jest silnie zależna od kalibracji. Radiowęglową metodą datowania można określić wiek próbek mających nawet ok. 50 tys. lat [4]. Daje możliwość datowania materiałów, których czasem moglibyśmy nie podejrzewać o to, że zawierają węgiel. Datuje się nią m.in. węgiel drzewny, drewno, ziarna, kości, poroża, rogi, skórę, glebę, ceramikę, malowidła naścienne, tkaniny, papier, pergamin, szczątki ryb i owadów, pyłek roślin, wodę, muszle czy stal [5]. Metoda została wykorzystana do datowania Całunu Turyńskiego przez trzy laboratoria – z Arizony, Oxfordu i Zurychu jak również do datowania grobów komorowych z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Sowinkach w Wielkopolsce [2, 6]. Wykorzystano ją również w datowaniu wielu naskalnych malowideł oraz płaskorzeźb znalezionych m.in. w jaskini Chauveta czy w Abri Castanet [7, 8]. Datowanie radiowęglowe pozwoliło również określić rok śmierci Otzi’ego – najstarszego prehistorycznego Europejczyka, którego zamarznięte ciało znaleziono w Alpach [9].
Sztuka zapachu
Maria Zielińska
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 18
Abstrakt:
Celem prezentacji będzie omówienie znaczącej roli zapachu w dziejach ludzkości. Zaprezentowana zostanie jego historia sięgająca czasów wielkich cywilizacji starożytnych. Zwrócona zostanie uwaga na ludzi, którzy odegrali ogromną rolę w przemyśle perfumeryjnym. Przedstawiony zostanie również rozkwit masowej produkcji pachnideł. W prezentacji znajdzie się odpowiedź na pytanie: „Dlaczego proces kreowania zapachu porównywany jest do komponowania muzyki, poezji?”. Omówione zostaną również naturalne i syntetyczne składniki wykorzystywane w procesie produkcji perfum. Porównane zostaną obecne metody otrzymywania pachnideł z metodami stosowanymi dawniej. Wyjaśniona zostanie rola ekstrakcji w procesie produkcji perfum. Opisana zostanie sylwetka mistrza perfumiarskiego, tzw. „nosa”. W prezentacji zostanie zwrócona uwaga szereg działań marketingowanych stosowanych w przemyśle perfumeryjnym wyjaśniające dlaczego klienci chcą konkretnego zapachu, nawet przed jego powąchaniem.
Słowa kluczowe:
zapach, perfumy, mistrz perfumiarski
Chemia w fotografii
Chemistry in photography
Karolina Maślanka
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 19
Abstrakt:
Chęć utrwalenia tego co nas otacza spowodowała że już w starożytności ludzie próbowali opracować przyrząd, który zapewni wierne odwzorowanie rzeczywistości. Jednak powstanie fotografii umożliwiło dopiero odkrycie światłoczułych właściwości niektórych substancji. Związki te zaczerniają się pod wpływem działania promieni słonecznych, dlatego też fotografie uważane są za obrazy namalowane przez światło. Pierwsze zdjęcie udało się wykonać w roku 1826, (data ta uważana jest za początek fotografii) używając do tego płyty cynowej pokrytej asfaltem syryjskim oraz aparatu fotograficznego, którego projekt opracował Leonardo Da Vinci ponad 300 lat wcześniej. Powstały wynalazek nosił nazwę camera obscura i zapewniał działanie promieni słonecznych na umieszczoną w nim płytkę, a tym samym powstawanie obrazu. Pierwsze fotografie były bardzo niewyraźne i wyłącznie czarno-białe dlatego ciągle pracowano nad udoskonaleniem stosowanych metod. Dalsze odkrycia zarówno chemików, fizyków jak i matematyków spowodowały gwałtowny rozwój fotografii, dzięki czemu możliwe było uzyskanie obrazów o coraz większej jakości oraz różnych barwach. Przełomowym momentem było powstanie błony fotograficznej, co znacznie ułatwiło tworzenie zdjęć oraz umożliwiło wykonywanie dużej ilości odbitek w bardzo krótkim czasie. Na kliszę naniesiona jest emulsja światłoczuła – zawiesina chlorku i bromku srebra w żelatynie, która umożliwia w wyniku naświetlania powstawanie obrazu negatywowego. Dalsza obróbka błony fotograficznej w ciemni optycznej zwana wywoływaniem umożliwia uzyskanie zdjęcia. Proces ten wykorzystuje wiele związków chemicznych, które w wyniku działania na naświetloną emulsję powodują powstawanie fotografii. W dzisiejszych czasach aparaty analogowe całkowicie zastąpiły aparaty cyfrowe. Te coraz nowocześniejsze urządzenia oraz coraz większa znajomość procesów zachodzących w trakcie tworzenia fotografii zapewnia uzyskiwanie bardzo wyraźnych i kolorowych zdjęć. Daje to możliwość utrwalenia ważnych dla nas miejsc, przedmiotów czy ludzi, a tym samym tworzenie prawdziwych dzieł sztuki oraz dowodów dla przyszłych pokoleń jak wyglądało życie wiele lat temu zanim przyszli na świat.
Narkotykowa wojna
Natalia Merchut
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 20
Abstrakt:
Słowo wojna kojarzy się ze zorganizowanym konfliktem zbrojnym, w którym żołnierze narażając własne życie walczą nie zawsze w słusznej sprawie. Wojna ma jednak swoje drugie ciemne oblicze, mniej szlachetne i bohaterskie. W celu wzmocnienia sił militarnych, podaje się wojskowym różne substancje psychoaktywne, ponad to prowadzi się badania nad substancjami, które zwiększą odporność i wytrzymałość pojedynczego żołnierza. Rozpowszechnianie narkotyków w wojsku przeprowadza się świadomie, aby zwiększyć przewagę taktyczną oraz strategiczną nad przeciwnikiem. W przeprowadzanych wojnach nie liczy się zwykły człowiek, którego uzależniając od poszczególnych substancji państwo przekształca w organizm nie czujący głodu, strachu, zmęczenia, bólu, dyskomfortu związanego z panującymi warunkami i nie wymagający dużo snu. Jedyne co bierze się pod uwagę to wygranie obecnie przeprowadzanego konfliktu, bez względu na to ilu weteranów po wojnie będzie uzależnionych od środków odurzających i ile pieniędzy z tego tytułu państwo musi przeznaczyć na same narkotyki, jak i terapie odwykowe dla służących żołnierzy. Przydomek pierwszej wojny farmakologicznej nadano wojnie w Wietnamie. Statystyki mówią, że żołnierze zażywali lub palili tam każdy rodzaj środków psychoaktywnych. W Wietnamie, na wyciągnięcie ręki mogli dostać za niską cenę marihuanę, czy opium, dlatego najwięcej uzależnień związanych było właśnie z tymi dwoma narkotykami. Lista „leków” była długa, a mogło się znaleźć na niej wszystko, co łagodziło skutki przebywania na wojnie w piekielnych warunkach klimatycznych, czyli: kokaina, heroina, amfetamina, czy też barbiturany. Problem narkotyków w społeczeństwie jest powszechnie znany i jednym ze sposobów kontrolowania go w nieznacznej części jest przeprowadzanie testów. Testy można podzielić na dwie kategorie: wykonywane w laboratorium analitycznym lub ogólnodostępne do wykonywania w warunkach domowych. Testy te wykonuje się z różnego materiału biologicznego w zależności od stosowanej metody. Testy, które można dostać w aptekach reagują z określonymi grupami związków, dlatego nie są one w 100 % wiarygodne. Aby je przeprowadzać na własną rękę należy zapoznać się z metodą ich działania oraz z ewentualnymi związkami, które mogłyby zafałszować wynik testu. Bardzo ważnym etapem jest zapoznanie się z tym jak długo poszczególne narkotyki są wykrywalne w organizmie.
Chemia koloru - pigmenty organiczne stosowane w malarstwie
Colour chemistry - organic pigments used in painting
Natalia Mikołajczyk
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 21
Abstrakt:
Kolor, obok formy i kompozycji, jest jednym z najważniejszych środków przekazu w sztuce, a szczególnie w malarstwie. Odbiór obrazu przez widza jest więc, poprzez zastosowane barwy, ściśle związany ze składem chemicznym farb wykorzystanych do jego stworzenia. Związkami odpowiadającymi za kolor farb malarskich są nierozpuszczalne w wodzie pigmenty, zdyspergowane w odpowiednim dla danej farby ośrodku. Najczęściej są to nieorganiczne krystaliczne ciała stałe pochodzenia mineralnego, lecz wykorzystuje się także związki organiczne pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Wszystkie pigmenty można podzielić ze względu na sposób ich powstawania na naturalne i syntetyczne. Już w starożytności stosowano wiele substancji wyodrębnianych z roślin czy zwierząt. Przykładem może być niebieski pigment indygo, otrzymywany z liści indygowca. Naturalne pigmenty organiczne, z wyjątkiem czerni roślinnej i kostnej, charakteryzują się jednak niestabilnością chemiczną oraz nietrwałością. Z tego też względu wraz z rozwojem chemii organicznej, mającym miejsce pod koniec XIX w., substancje te zostały zastąpione przez czyste związki organiczne otrzymane na drodze syntezy chemicznej. Pozwoliło to nie tylko na zwiększenie trwałości i polepszenie innych właściwości znanych pigmentów, lecz także na znaczne rozszerzenie palety barw dostępnych dla artystów oraz masową produkcję przemysłową pigmentów proszkowych i różnych rodzajów farb.
Chemia narkotyków jako substancji oddziałujących na kulturę
Chemistry of drugs as substances that impact our culture
Nikola Lenar
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 22-23
Abstrakt:
Od najdawniejszych czasów środki psychoaktywne wywierały ogromny wpływ na tworzącą̨ się̨ w społecznościach ludzkich kulturę̨. Służyły łączności ze światem pozamaterialnym, pomagały przetrwać́ w sytuacjach ekstremalnych, przynosiły ukojenie w cierpieniu. Ze względu na różnice kulturowe i stany prawne nie ma jednoznacznej definicji słowa narkotyk, terminem tym określa się ogólnie substancje psychoaktywne działające na ośrodkowy układ nerwowy. Ze względu na pochodzenie narkotyki dzieli się na naturalne (narkotyki pozyskiwane ze słomy makowej, konopi indyjskich, liści koki) oraz syntetyczne, wytwarzane przez człowieka w warunkach laboratoryjnych. W swojej prezentacji przedstawię zarówno rolę narkotyków w kulturze jak i rolę chemii w syntezie i analizie narkotyków oraz w terapiach uzależnień. Pierwsze wzmianki o opium i konopiach indyjskich datują się na tysiące lat przed naszą erą, ale proces ich delegalizacji na całym świecie przyniósł dopiero wiek XX. Odpowiedzialna jest za to głównie pop kultura, która rozpropagowała je na nieznaną wcześniej skalę oraz zachodnia cywilizacja, nie znająca umiaru w niczym – również w zażywaniu narkotyków i środków halucynogennych. Narkotyki przez wieki towarzyszyły także artystom oddziałując na ich twórczość, przyczyniając się poniekąd do rozwoju kultury. Okazuje się że Pablo Picasso, uznawany za najbardziej wpływowego artystę XX wieku eksperymentował nie tylko z kubizmem ale także z lekami psychotropowymi. Mówi się nawet o kubizmie jako o bezpośrednim rezultacie zażywania przez artystę opium, morfiny i haszyszu. Narkotyki oddziaływały nie tylko na twórczość malarzy, ale także muzyków takich jak Bob Dylan czy członków zespołu The Beatles. I wreszcie narkotyki miały swój udział w działalności wynalazców bez których dzieł nie wyobrażamy sobie współczesnego świata, należą do nich m.in. Thomas Edison czy Steve Jobs. Narkotyki towarzyszyły także i prawdopodobnie nadal towarzyszom pisarzom, filozofom czy politykom. Niestety narkotyki to nie tylko zwiększenie efektywności pracy, pobudzenie do działania czy siła zwiększająca moc wyobraźni. Ze względu na ich silne działanie uzależniające narkotyki najczęściej działają destrukcyjnie na człowieka, zmieniając na zawsze jego życie a nawet doprowadzając do śmierci. Jedną z przyczyn szerzącej się w społeczeństwie narkomanii jest kultura masowa, która kształtuje podstawy i wartości i może tak samo łatwo jak zniechęcić, zachęcić człowieka do sięgnięcia po narkotyk. Inną przyczyną dynamicznego rozwoju narkomanii jest łatwy dostęp do różnego rodzaju środków psychotropowych. Ma to związek z pojawieniem się w latach 80. XX wieku nowego rodzaju narkotyków tzw. designer drugs, zaliczanych do narkotyków syntetycznych. Dopalacze (bo taka jest ich polska nazwa) to termin obejmujący substancje psychoaktywne, które nie znajdują się na liście środków kontrolowanych przez ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii, a ich spożycie ma na celu wywołanie w organizmie efektu podobnemu jak po spożyciu substancji zdelegalizowanych. W tworzeniu coraz to nowych odmian narkotyków główną rolę odgrywa chemia. Designer drugs otrzymywane są w wyniku syntezy chemicznej związków ogólnie dostępnych w warunkach laboratoryjnych, a nawet domowych. Dopalacze są znacznie tańsze i łatwiej dostępne niż naturalne narkotyki, ponieważ otrzymywane są „na miejscu” i nie wymagają transportu. Są także znacznie bardziej zanieczyszczone, a przez to bardziej szkodliwe dla człowieka. Narkotyki od zawsze odgrywały dużą rolę w kulturze, a przez ich coraz większą dostępność dla społeczeństwa stają się coraz bardziej popularne wśród ludzi bez względu na wykształcenie, wiek, pochodzenie społeczne, wyznanie czy wykonywany zawód.
Chemia zapewnia chleb, dobrobyt oraz piękno
Chemistry gives us bread, welfare and beauty
Radosław Porada
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 24
Abstrakt:
Produkcja związków chemicznych na skalę masową rozpoczęła się w okresie rewolucji przemysłowej od wytwarzania kwasu siarkowego. Sprawiło to, iż chemia zaczęła być coraz bardziej obecna w różnych dziedzinach naszego życia. Przemysł chemiczny zajmuje się nie tylko wytwarzaniem nowych produktów, lecz również przetwarzaniem już istniejących i nie nadających się do użycia substancji. Wśród jego sektorów coraz większego znaczenia nabiera branża farmaceutyczna, skupiająca się na produkcji leków. W ostatnich latach bardzo często stosuje się osiągnięcia chemii analitycznej w szeroko pojętej kulturze, chociażby do sprawdzenia autentyczności dzieł czy nieniszczącej analizy pigmentów. Niniejsza praca ma na celu przedstawienie chemii w „kulturze propagandowo-politycznej” na podstawie programu chemicznego, realizowanego w Niemieckiej Republice Demokratycznej w latach 60. ubiegłego stulecia pod hasłem „Chemia zapewnia chleb, dobrobyt oraz piękno” (niem. „Chemie gibt Brot, Wohlstand und Schönheit”). Problem ten zostanie omówiony z punktu widzenia materiałów propagandowych prezentowanych w radiu i telewizji oraz działalności artystów dysydentów, stojących w opozycji do komunistycznego reżimu. Zaprezentowane zostanie tło historyczne towarzyszące wprowadzeniu programu chemicznego, jego sztandarowe produkty, a także związana z nim „otoczka medialna”.
Słowa kluczowe:
chemia, przemysł chemiczny, kultura, program chemiczny
Barwniki do tatuaży – skład, właściwości i wpływ na zdrowie
Klaudia Skawińska
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 25
Abstrakt:
Jedną z obecnie bardzo popularnych form sztuki są tatuaże, zarówno czarne, jak i kolorowe. W skład barwników wchodzą m.in. TiO2, BaSO4, Fe3O4, FeO, HgS czy CdSe. Związki organiczne znajdujące się w tuszach wykorzystywanych do tatuowania dzieli się na związki azowe i związki wielopierścieniowe. Barwniki azowe mogą w organizmie ulec rozpadowi, tworząc aminy wykazujące właściwości kancerogenne. Barwniki wykorzystywane w tuszach bardzo często są zanieczyszczone metalami ciężkimi, takimi jak kadm, ołów, arsen czy rtęć, które w zależności od stężenia, mogą negatywnie wpływać na zdrowie. Oprócz metali ciężkich w barwnikach można wykryć nanocząsteczki, ftalany i węglowodory. Niektóre z nich wykazują działanie rakotwórcze lub wpływają na gospodarkę hormonalną. W analizie barwników do tatuaży wykorzystuje się różne metody analityczne. Do oznaczania metali ciężkich w tuszach najczęściej wykorzystuje się metodę ISP-MS, czyli spektrometrię mas sprzężoną z plazmą wzbudzaną indukcyjnie, natomiast do oznaczenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oraz amin aromatycznych wykorzystuje się chromatografię gazową ze spektrometrem mas.
Kosmetyki – fanaberie czy element kultury?
Marcelina Strzępek
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 26
Abstrakt:
Kosmetyki towarzyszą ludziom od tysięcy lat. Już Nefertete używała kohlu do makijażu oczu. Kohl to mieszanka sproszkowanego antymonu, palonych migdałów, ołowiu, utlenionej miedzi, ochry i popiołu. Można było uzyskać zielony kolor kohlu dodając do podstawowej mieszanki zielonego malachitu oraz czarny za pomocą antymonitu (siarczku antymonun) lub toksycznej galeny(siarczek ołowiu). Gejsze nakładały cerusyt na twarz, czyli biel ołowianą, aby mieć bladą cerę. Stosowały również arszenik oraz rtęć. Katarzyna Medycejska, Elżbieta I, Madame Pompadour czy Maria Antonina uwielbiały róż na policzkach. Skąd go pozyskiwano? Mielono czerwoną ochrę(tlenki żelaza), minię ołowiową (tetratlenek triołowiu), cynober(minerał, który zawiera siarczek rtęci) lub owady(koszenile, kermesy). Dzisiaj istnieje ścisła definicja produktu kosmetycznego. Według Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczącego produktów kosmetycznych: „produkt kosmetyczny oznacza każdą substancję lub mieszaninę przeznaczoną do kontaktu z zewnętrznymi częściami ciała ludzkiego (naskórkiem, owłosieniem, paznokciami, wargami oraz zewnętrznymi narządami płciowymi) lub z zębami oraz błonami śluzowymi jamy ustnej, którego wyłącznym lub głównym celem jest utrzymywanie ich w czystości, perfumowanie, zmiana ich wyglądu, ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie zapachu ciała”. W Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczącego produktów kosmetycznych znajduje się lista szeregu substancji chemicznych, które są zabronione w produktach kosmetycznych jak również lista substancji dopuszczonych do użytku o ściśle określonych normach stężenia w jakich te substancje mogą występować oraz jakie jest ich działanie. Dzisiaj, dzięki rozwiniętej technologii oraz wielu metodom instrumentalnym oznaczenie metali ciężkich w kosmetykach nie stanowi problemu. Za pomocą Atomowej Spektrometrii Absorpcyjnej możemy oznaczyć takie metale jak: nikiel, ołów, mangan, miedź, kadm czy chrom.
Słowa kluczowe:
kosmetyki, metale ciężkie, Atomowa Spektrometria Absorpcyjna
Konserwacja zabytków, czyli perspektywy promieniowania jonizującego w zwalczaniu pasożytów i odnowie dzieł sztuki
Karolina Swaczyna
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 27
Abstrakt:
Dzieła sztuki stanowią ważną część naszej kultury, a zainteresowanie nimi sięga bardzo odległych czasów. Konserwacja zabytków dziedzictwa kulturowego przez wiele lat opierała się na prostych metodach fizyko-chemicznych, jednak wszystkie miały ograniczoną penetrację do wnętrza obiektów. Z tego też względu chemicy konserwatorzy poszukiwali metod ratowania zniszczonych dzieł, pozostawiających obiekt w nienaruszonym stanie. Wykorzystanie promieniowania jonizującego w tym celu to interesująca alternatywa dla tradycyjnych metod walki z bakteriami, pleśniami i insektami oraz dla polepszenia wyglądu zniszczonych już obiektów. W przypadku, kiedy przedmiot jest w bardzo złym stanie, ostatnią deską ratunku okazuje się być radiacyjna konsolidacja, pozwalająca na jego odnowienie, a do walki z pasożytami konieczne jest użycie radiacyjnej dezynfekcji i dezynsekcji. Problem pojawia się wówczas, gdy zagrożone są zbiory znaczące historycznie, kiedy duża ilość artefaktów musi zostać poddana wyjałowieniu. W tym momencie czas odgrywa ważna rolę, czy uda się uratować muzealne zabytki?
Materiały z których wytwarza się elementy instrumentów muzycznych
Szymon Wójcik
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 28
Abstrakt:
Muzyka jest dziedziną z zakresu sztuk pięknych. Jest elementem kultury który towarzyszy człowiekowi on wieków. Była i jest ważnym elementem ceremoniom religijnym, ale również stanowi część istotną część kultury. Jednak nie było by muzyki gdyby nie instrumenty na których się ją wykonuje. Z pojęciem instrumentu muzycznego nieodzownie łączą się materiały z których są wykonane. Początkowo trzon instrumentów stanowiły materiały którymi obdarowała nas natura takie jak rogi zwierząt, rośliny czy dary morza. W późniejszych latach w miarę rozwoju człowieka materiały z jakich wykonuje się instrumenty uległy zmianie. Prezentacja poświęcona będzie zagadnieniom z zakresu wykorzystania różnych materiałów, naturalnych i syntetycznych, do wytwarzania instrumentów muzycznych takich jak waltornia, struny do gitar i pianin oraz budowie i materiałom jakie wykorzystuje się do wykonania organ piszczałkowych. Wystąpieniu będzie przyświecało motto: „Sztuka, rzemiosło, a może już nauka”.
Słowa kluczowe:
28
Fałszerstwo doskonałe - Vermeer i Meegeren
Urszula Kosior
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 29
Abstrakt:
Fałszerstwa dzieł sztuki od zawsze są olbrzymim problemem w świecie sztuki. Powody fałszerstw mogą być różne, począwszy od korzyści materialnych po chęć zemsty. I właśnie ten ostatni powód był głównym motorem działania Han van Meegerena, którego obrazy uważano za oryginalne dzieła Jana Vermeera. Meegeren sprzedał co najmniej 6 podrobionych prac Vermeera oraz kilka dzieł innych twórców. Han van Meegeren dołożył wielu starań, by jego prace zostały uznane za wiarygodne, wymagało to od niego wielu prób i cierpliwości. Musiał dobrać odpowiednie podłoże, używać podobnych substancji, podobnej techniki malowania, czy uzyskać odpowiednie postarzenie wierzchnich warstw obrazu, ale ostatecznie osiągnął sukces. Najwięksi ówcześni znawcy nie mieli wątpliwości uznając te dzieła za prawdziwe. Dopiero po odkryciu schowanych skradzionych obrazów Vermeera dostrzeżono błędy w ocenie autentyczności. Przeprowadzono kolejne analizy, które pozwoliły na odkrycie prawdy. Do metod stosowanych w analizie obrazów należą przede wszystkim testy chemiczne i mikrochemiczne, spektroskopia, spektrografia oraz badania ultrafioletem i w podczerwieni. Za pomocą mikroskopu można określić „starzenie się” wierzchnich warstw farby, oraz zbadać pigmenty. Ultrafiolet pozwala wykryć, czy pod obrazem był wcześniej namalowany inny obraz. Z kolei spektroskopia daje możliwość zbadania pigmentów, spoiw, klei i werniksów i ustalenie w jakim stopniu łączą się z konkretną epoką.
Fajerwerki, gra świateł - chemia, fizyka oraz sztuka
The fireworks, the play of lights - chemistry, physics and art
Martyna Warszewska
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 30
Abstrakt:
Legenda głosi, że fajerwerki wynalazł pewien kucharz, który przypadkowo wsypał saletrę potasową do ognia, co dało niezwykły płomień. Nieco później chiński mnich stworzył pierwsze wybuchające petardy, wypełniając prochem strzelniczym pędy bambusa. Najważniejszym ich elementem był głośny wybuch, ponieważ miał na celu odstraszać złe duchy w sylwestrową noc. Początkowo podstawowymi kolorami fajerwerków był pomarańcz wybuchającego prochu strzelniczego i biel sproszkowanych metali. Dzięki rozwojowi nauki, dziś możemy oglądać piękne fajerwerki o skomplikowanych barwach, które tworzą niebanalne efekty wizualne i dźwiękowe. Różnorodność barw wynika z występujących w petardach pierwiastków. Fajerwerki błyskowe zawierają magnezem, a hukowe i świszczące – duże ilości nadchloranów oraz soli sodu i potasu. Pirotechnicy są twórcami sztuki, gdyż potrafią przedstawić na niebie prawdziwą tęczę kolorów, dzięki wyliczonemu co do ułamka sekundy scenariusza.
Słowa kluczowe:
fajerwerki, gra świateł, sztuka, pierwiastki
Abstrakty Plakaty
Zastosowanie cienkowarstwowej chromatografii cieczowej do badania tuszu w celu potwierdzenia autentyczności dokumentów w kryminalistyce
Aleksandra Biernat, Magdalena Chorąży
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 31
Abstrakt:
Praca dotyczy rozważań na temat zastosowania cienkowarstwowej chromatografii cieczowej do badań nad autentycznością materiałów drukarskich i pisarskich w sądownictwie i kryminalistyce. Celem wykonanych badań było opracowanie techniki, która pozwoli na efektywne i sprawne oszacowanie, czy analizowany egzemplarz nie został sfałszowany. Laboratoria kryminalistyczne zajmują się najczęściej potwierdzeniem oryginalności takich dokumentów jak: testamenty, akty ślubu, paszporty, banknoty, pełnomocnictwa, akty urodzenia czy zgonu. Chromatografia cienkowarstwowa zaliczana jest do metod badań wykorzystywanych w analizach materiałów kryjących. Wszystkie tusze posiadają swoją unikatową kombinację barwników, która pozwala na określenie ich indywidualnych cech, co prowadzi do jednoznacznego ustalenia wieku i pochodzenia atramentu. Użyteczność tej techniki w powyższym zastosowaniu związana jest z możliwością efektywnego rozdziału substancji barwiących, a także pozwala na rozpoznanie konkretnych związków wchodzących w skład analizowanego materiału poprzez porównanie ich z wzorcami. Ograniczeniem metod chromatograficznych jest ich charakter niszczący, dlatego też do połowy XX w. nie były wykorzystywane w sądownictwie. Dziś do analizy wykorzystuje się jedynie niewielki fragment dokumentu, tym samym zapobiega zniszczeniu całego materiału dowodowego. Podstawą cienkowarstwowej chromatografii cieczowej TLC jest rozdzielenie składników mieszaniny. Do zajścia procesu konieczne jest występowanie fazy ruchomej i nieruchomej. Cechą determinującą rozkład jest różnica szybkości przemieszczania się tych faz względem siebie. W badaniach kryminalistycznych dokumentów fazę ruchomą stanowi tusz roztworzony w odpowiednim rozpuszczalniku, natomiast nieruchomą – płytka wykonana z adsorbenta. Tak przygotowany układ umieszczany jest w komorze chromatograficznej, w której dochodzi do rozwinięcia chromatogramu. Obrazem zachodzących zjawisk jest zbiór barwnych punktów, które charakteryzują wykryte składniki znajdujące się w analizowanym tuszu. Wykorzystana metoda stanowi doskonałe narzędzie analityczne do badania wiarygodności materiałów dowodowych i innych dokumentów, co czyni ją jedną z najpopularniejszych technik wykorzystywanych w laboratoriach kryminalistycznych.
Słowa kluczowe:
31
Falsyfikat czy oryginał? Chemia w dziełach sztuki
Patrycja Janusz, Anna Konop
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 32
Abstrakt:
Dzieła sztuki są istotną częścią naszej kultury. Posiadają zazwyczaj wysoką wartość materialną, jak również sentymentalną i historyczną. Z tego powodu często stają się pokusą dla złodziei i innych oszustów, pragnących się wzbogacić wykorzystując pracę innych osób. W celu zatuszowania kradzieży mogą oni podmieniać oryginalne dzieła na falsyfikaty, o dużo mniejszej lub czasem i żadnej wartości. Najlepszym i najwiarygodniejszym sposobem sprawdzenia autentyczności dzieł sztuki są metody chemiczne. Już w XVIII wieku zapoczątkowano badania zabytków. Nastąpił wówczas rozwój archeometrii czyli dziedziny badań archeologicznych mających na celu potwierdzenie autentyczności, wieku czy pochodzenia wykopalisk i obiektów archeologicznych. Jednym z etapów weryfikacji autentyczności dzieł sztuki jest datowanie obiektu, stanowiące określanie wieku znalezisk archeologicznych, obrazów i innych dzieł sztuki przy pomocy techniki jądrowej. W przypadku obiektów organicznych stosuje się metodę datowania radiowęglowego wykorzystującą promieniotwórczość izotopu węgla 14C. Badając autentyczność dzieł sztuki wykorzystuje się także analizę chemiczną, przy pomocy której określa się skład chemiczny dzieła np. malowidła tj. farb, pigmentów czy też powierzchni, na której zostało ono wykonane. Ekspertyzy historyków sztuki ograniczające się do oceny stylu i widocznych cech dzieła są często niewystarczające, szczególnie w przypadkach bardzo starannych fałszerstw. Nawet najlepsi rzeczoznawcy popełniają błędy. Jedynie chemiczna analiza pozwalają zadecydować o tym, co jest autentyczne.
Słowa kluczowe:
dzieło sztuki, falsyfikat, chemia, fałszerstwo, datowanie
Chemik, kucharz czy artysta? Kuchnia molekularna
Adam Nowak, Jan Kowalski
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 33
Abstrakt:
Kuchnia molekularna to stosunkowo nowy termin, który spowodował wiele zamieszania i kontrowersji w świecie gastronomii. Formalnie odnosi się on do dyscypliny naukowej, która bada fizyczne i chemiczne procesy zachodzące podczas gotowania. Obejmuje on także elementy społeczne i artystyczne. Kuchnia molekularna różni się od tradycyjnej nauki o żywności, która jest skoncentrowana na produkcji żywności, żywieniu i bezpieczeństwie żywności. Gastronomia molekularna zajmuje się badaniem przewodnictwa cieplnego, konwekcji, fizycznych aspektów między żywnością a cieczą, stabilnością smaku, problemami z rozpuszczalnością, dyspersją i związkami tekstura vs. smak. Zrozumienie nauki gotowania może doprowadzić do powstania pozornie dziwnych potraw, które są niespodziewanie smaczne. Wśród popularnych technik wykorzystywanych w kuchni molekularnej można wymienić: sferyfikację, żelowanie, sous vide, emulgację i inne. Szerokie zastosowanie mają takie składniki jak: środki żelujące i antyadhezyjne, emulgatory, substytuty cukru, enzymy, hydrokoloidy oraz dwutlenek węgla i ciekły azot. Kuchnia molekularna pozwala na wydobycie głębi smaków oraz tworzenie nowych dań. Należy ona niestety do gastronomii ekskluzywnej, ponieważ wymaga sporo czasu i nakładów finansowych oraz wiedzy z zakresu zarówno chemii, żywności jak i sposobów jej przetwarzania. Z tych względów prawdopodobnie pozostanie ona jedynie kulinarną ciekawostką.
Podróbka czy oryginał - nos elektroniczny jako narzędzie określania oryginalności perfum znanych marek
Małgorzata Cieśla, Ewa Wójcik
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 34
Abstrakt:
Zapachy już od wielu tysięcy lat pełniły ważną rolę w kulturze, a olejki zapachowe były nieodzownym elementem tradycyjnej kąpieli podczas obrządku ślubnego w starożytnej Mezopotamii. Popyt na perfumy utrzymuje się do czasów współczesnych, zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn, a noszenie na sobie drogich zapachów wiąże się z niejakim prestiżem. Markowe perfumy uzyskiwane są z naturalnych składników, najczęściej w laboratorium, np. w procesie ekstrakcji czy destylacji. Skomponowanie idealnego zapachu to prawdziwa sztuka. Podróbki perfum często wytwarzane są ze związków chemicznych, których woń jest bardzo zbliżona do oryginalnych kompozycji, lecz są o wiele mniej trwałe. Rozwój technologii komputerowych oraz technik pomiarowych pozwolił na opracowanie specjalnych sensorów- nosów elektronicznych, które umożliwiają odróżnienie oryginalnych perfum od ich podróbek. Elektroniczny nos jest analogicznym do zmysłu powonienia, układem czujników selektywnie reagujących na związki zapachowe bądź ich grupy zawarte w badanej próbce. Nosy elektroniczne konstruowane są najczęściej w oparciu o czujniki konduktometryczne i piezoelektryczne. W niniejszej pracy zaproponowano zastosowanie nosa elektronicznego PEN3, z szykiem dziesięciu różnych czujników tlenków metali z pojedynczą grubą warstwą, w celu rozpoznania markowego produktu, którego wzorzec trzeba uprzednio wprowadzić do bazy danych urządzenia. Sygnał analityczny podrobionych produktów nie będzie pokrywał się z sygnałem pochodzącym od oryginału, ze względu na różny skład chemiczny.
Słowa kluczowe:
perfumy, elektroniczny nos, sensor chemiczny, podróbka
Dezynfekcja radiacyjna w konserwacji dzieł sztuki
Justyna Jadach, Anna Potoczek
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 35
Abstrakt:
Metoda radiacyjnej dezynfekcji wykorzystuje promieniowanie jonizujące (X i γ) do niszczenia bakterii, pleśni, grzybów, owadów znajdujących się w obiektach. Do emisji tego rodzaju promieniowania stosuje się źródła radioizotopowe (radioizotopy 137Cs oraz 60Co) lub akceleratory generujące wiązkę elektronów. Dawka promieniowania używana do dezynfekcji zależna jest od rodzaju i wielkości zakażenia, rodzaju obiektu poddawanego odkażaniu oraz od warunków otoczenia. Dezynfekcja radiacyjna znalazła zastosowanie głównie w sterylizacji obiektów wykonanych z drewna, kamienia, tkaniny, skóry, słomy a także urządzeń mechanicznych (np. pianina) i mumii. Zaletą tej metody jest możliwość dezynfekcji obiektów o dużych rozmiarach i skomplikowanych kształtach, a także zapewnia ona bezpieczeństwo osób wykonujących dalsze prace konserwatorskie. Stosowanie promieniowania gamma nie wpływa na kształt i strukturę materiału, co także stanowi jego zaletę. Przykładem dezynfekcji radiacyjnej jest konserwacja mumii Ramzesa II zainfekowanej przez szybko rozmnażający się grzyb. W celu sterylizacji naświetlono ją promieniowaniem gamma o dawce 18 kGy, które nie oddziałuje szkodliwie na właściwości składników mumii. Proces realizowano w temperaturze otoczenia, przy naturalnym ciśnieniu oraz bez użycia związków chemicznych. Innym przykładem była dezynfekcja figury Madonny z Dzieciątkiem wykonanej z piaskowca, pochodzącej ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. W przypadku tej figury, zakażonej bakteriami siarkowymi, konieczna była dezynfekcja obiektu w całej jego objętości. Inną pracą związaną ze sterylizacją radiacyjną była dezynfekcja obuwia więźniarskiego z Państwowego Muzeum w Majdanku. Polegała ona na dezynfekcji 60 000 butów, dzięki której uzyskano redukcję bakterii od 95 do 99,9%, oraz grzybów od 80 do 97%. Każdy obiekt, który został poddany dezynfekcji należy zabezpieczyć przed ponowną korozją biologiczną, co jest osiągane dzięki stworzeniu właściwych warunków przechowywania obiektów. Zabiegi tego typu w Polsce wykonywane są w Instytucie Techniki Radiacyjnej Politechniki Łódzkiej oraz w Instytucie Chemii i Techniki Jądrowej.
Szkło jako materiał ekspresji artystycznej
Glass as artistic expression
Justyna Kamińska, Magdalena Flak
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 36
Abstrakt:
Od wieków szkło jest materiałem wykorzystywanym w sztuce użytkowej oraz kulturze. Pierwsze próby uzyskania szkła prymitywnymi metodami opartymi o topienie intuicyjnie dobranego zestawu szklarskiego pozwalały otrzymywać barwne, krystaliczne, a zarazem transparentne ciało stałe o dobrych jak na tamte czasy właściwościach wytrzymałościowych. Wyżej wymienione właściwości szkła sprawiły, że stało się ono idealnym materiałem ozdobnym oraz użytkowym. Według archeologów pierwsza produkcja szkła odbywała się około 5000 lat temu w Egipcie i Mezopotamii, gdzie wytapiano masę szklaną przy otwartych ogniskach tworząc drobne naczynia i paciorki. W późniejszym czasie nauczono się otrzymywać szkło bezbarwne, zmieniano skład masy szklanej, wprowadzano nowe tlenki barwiące. Przez wieki produkcja szkła rozwijała się, aż w XVI w. była rozpowszechniona już w całej Europie. Wyroby szklane otrzymywane są takimi metodami jak: wydmuchiwanie, wytłaczanie, ciągnienie, walcowanie. Możliwość rozwoju gałęzi szkła artystycznego zawdzięczamy podatności masy szklanej na odbarwianie oraz barwienie, za pomocą związków pierwiastków takich jak: antymon, chrom, kobalt czy mangan. Główną rolę odgrywa także zdobienie wykonywane metodą hutniczą (na gorąco) oraz zdobniczą (na zimno) np. srebrzenie, złocenie, metalizowanie, fotochemigrafia.
Słowa kluczowe:
szkło, ekspresja artystyczna
Biżuteria ze smogu
Angelika Koclęga, Aleksandra Linnert
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 37
Abstrakt:
Celem pracy było zwrócenie uwagi na narastający problem zanieczyszczenia powietrza smogiem w wielu krajach na świecie. Do tego zadania skonstruowano specjalne wieże antysmogowe (Smog Free Tower) czyli wielkie jonizatory powietrza w kształcie ażurowego walca. Smog Free Tower ma kształt walca o średnicy 3,5 m i wysokości 7 m, a jej zadaniem jest oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń. Wykorzystana technologia jonizacji w filtrach przyciąga i wychwytuje groźne rodzaje pyłu tworzącego smog :PM2,5 oraz PM10 (o średnicy mniejszej niż 2,5 μm oraz mniejszej niż 10 μm). Pyły te są szczególnie niebezpieczne dla ludzkiego zdrowia ze względu na bardzo małe rozmiary ich cząsteczek. Zebrane zanieczyszczenia z filtrów poprzez wykorzystanie wysokiego ciśnienia są zgniatane w formy sześcianu i wykorzystane do wytwarzania biżuterii. Do wykonania pojedynczego kamienia niezbędne są zanieczyszczenia pozyskane z 1000 m3 powietrza. Przy optymalnej pracy wieża powinna oczyścić 30 000 m3/h i wytworzyć wokół siebie bańkę powietrza o 75% czystszego niż w innych częściach miasta. Kupując tak wykonaną biżuterię ma się świadomość pomocy w poprawie oczyszczania powietrza.
Znaczenie świec w kulturze i życiu człowieka
Katarzyna Michalik, Joanna Musiał
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 38
Abstrakt:
Celem niniejszej pracy było przedstawienie znaczenia świecy w kulturze i życiu człowieka, pokazanie jak zmieniał się skład świec wraz z upływem lat oraz jaki mają one wpływ na organizm człowieka. Świece na przestrzeni lat znalazły szereg zastosowań m.in. do oświetlania ulic czy domów. Mogły one służyć także do odmierzania czasu- taka świeca była umieszczona tak, aby pokazywać upływające godziny. Motyw świecy pojawia się na wielu dziełach malarskich. Świece są także elementem religijnym, ozdobny. Wykorzystywane są także w zabiegach relaksacyjnych m.in. do masażu. Pierwsze świece mogły być używane nawet 3000 lat p.n.e. i były wykonane z łoju. Później używanymi materiałami były wosk pszczeli, tłuszcze zwierzęce i roślinne, stearyna a następnie parafina. Do podstawowego składu dodawane są różnego rodzaju barwniki czy dodatki zapachowe. Świece zapachowe poza przyjemnym aromatem wydzielają szereg substancji, które mogą być szkodliwe dla naszego zdrowia. Są to m.in. aldehyd cynamonowy, d-limonen oraz eugenol. Te trzy czynniki działają drażniąco na skórę, oczy, a ich pary na układ oddechowy. Często w świecach lub w knocie pojawiają się metale przejściowe, które mogą emitować szkodliwe toksyny. Palenie świec w pomieszczeniach zamkniętych powoduje zwiększoną zawartość tlenków węgla czy sadzy w powietrzu, co jest bardzo niebezpieczne dla naszego zdrowia. W ostatnich latach za pomocą różnych technik analitycznych przeprowadzono szereg badań mających na celu sprawdzenie toksyczności wydzielanych substancji podczas eksploatacji świec. Na podstawie ich określono jak różne warunki palenia mają wpływ na emisję, jakość powietrza oraz na organizmy żywe.
Srebrna zbroja. Rycerze XXI wieku.
Silver armour. Knights of the XXI century.
Natalia Szubra, Dominika Łękawa
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 39
Abstrakt:
W niniejszej pracy przedstawiono sposób oceny mikrobiologicznej próbek wyrobów włókienniczych, wykorzystywanych do produkcji odzieży sportowej, które zostały poddane modyfikacji nanocząsteczkami srebra. Srebro jest pierwiastkiem wykorzystywanym do zminimalizowania rozwoju bakterii na powierzchni materiałów tekstylnych, gdyż wykazuje działanie antybakteryjne. Pomimo stałego rozwoju branży włókienniczej, funkcjonalna odzież sportowa musi spełnić szereg wymagań stawianych przez konsumentów, dotyczących nie tylko zwiększenia wydajności treningu, ale także podwyższenia komfortu użytkowania, ze szczególnym naciskiem na ochronę człowieka przed niekorzystnym wpływem drobnoustrojów. Tekstylia, które znajdują się w bezpośrednim kontakcie ze skórą, są nośnikiem złuszczających się komórek naskórka, substancji potowo-tłuszczowych i innych zanieczyszczeń. Podczas wysiłku fizycznego, w miarę wzrostu temperatury i wilgotności dochodzi do wydzielenia się nadmiernej ilości potu i sebum wytwarzającym sprzyjające warunki dla rozwoju bakterii. Określenie właściwości antymikrobowych srebra w ubraniach sportowych wykonano metodą dyfuzji na płytce z agarem. Badanie to przeprowadzono na 2 szczepach bakterii: Staphylococcus aureus i Escherichia coli. Analizie poddano próbkę włókniny modyfikowanej nanocząsteczkami srebra o stężeniu 100 ppm oraz próbkę kontrolną włókniny bez obróbki antybakteryjnej o identycznej jakości i wykończeniu jak próbka badana. Próbki naniesiono na szalkę z agarem i poddano inkubacji. Po upływie czasu inkubacji określono strefy zahamowania wzrostu drobnoustrojów dookoła próbki. Na podstawie wyników badań stwierdzono że modyfikacja włókniny nanocząsteczkami srebra wpływa korzystnie na zahamowanie wzrostu badanych bakterii.
Makijaż jako sztuka współczesna- analiza jakościowa i metody badań stosowanych kosmetyków
Agata Więcaszek, Magdalena Wójcik
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 40
Abstrakt:
Makijaż jest nieodzowną częścią życia większości kobiet. Na rynku kosmetycznym można znaleźć tysiące różnych marek produkujących kosmetyki, jednak większość użytkowników nie jest świadoma składu, który może być niebezpieczny dla skóry i wywoływać szereg skutków ubocznych. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie najczęściej występujących substancji w kosmetykach stosowanych do makijażu takich jak: formaldehyd, parabeny, emulgatory i metod badań, które służą do oceny bezpieczeństwa produktu przed wprowadzeniem na rynek handlowy, a także ich właściwości fizykochemicznych i ich biozgodności ze skórą. Najczęściej spotykane to metody in vitro i in vivo. Badanie in vitro ma na celu potwierdzenie bezpieczeństwa danej substancji aplikowanej na skórę, ale również pozwala określić na przykład stopień wchłaniania i przenikania przez skórę, a także pozwala wyeliminować substancję toksyczne. Natomiast badania in vivo wykonuję się poprzez testy dermatologiczne (płatkowe lub testy kontaktowe), które mają na celu wykrycie czynników wywołujących kontaktowe zapalenie skóry. Kolejnym etapem badań in vivo są badania aplikacyjne i aparaturowe, które wykonywane są w celu potwierdzenia określonego działania kosmetyku deklarowanego przez producenta.
Materiały pirotechniczne jako forma sztuki
Marcin Wiśniowski, Wojciech Szemik
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Numery stron: 41
Abstrakt:
Gdy mówimy o materiałach pirotechnicznych to z pewnością mamy na myśli coś efektywnego, wybuchowego, wręcz destrukcyjnego. To przecież wszelkiego rodzaju materiały wybuchowe są zawarte w granatach, minach czy pociskach, które potrafią wyrządzić tak wiele szkód… Skoro więc materiały pirotechniczne są tak niebezpieczne, to dlaczego wykorzystuje się je w celach rozrywkowych? A może to właśnie z tego powodu, że ich użycie wiąże się z pewnym ryzykiem budzącym respekt powoduje, że przestaje to być zwykła rozrywka, a staje się czymś czym określić można mianem sztuką. Z punktu widzenia chemicznego materiałami pirotechnicznymi nazywamy związki chemiczne służące wytworzeniu efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych i dymnych. Znamy je bardzo dobrze w wszelkiej maści petardach, zimnych ogniach, racach, bombach dymnych i wielu innych. Najbardziej znane i widowiskowe są przede wszystkim fajerwerki, które ze względu na swoje barwne, różnorodne i wymyślne efekty śmiało zasłużyły na miano sztuki XIX w.